زانویی یک بخش کلیدی در سیستم لوله کشی ساختمان و صنعت است که برای ایجاد زاویه در خطوط لوله مورد استفاده قرار می‌گیرد. این لوله‌ها به دلیل شکل خمیدگی و تشابه آن به زانوی انسان با عنوان زانویی شناخته می‌شوند. اگر در سیستم لوله کشی نیاز به تغییر جهت مسیر لوله باشد در این هنگام می‌توان از این وسیله استفاده نمود.
انواع زانویی لوله
زانویی را می‌توان از نظر زاویه جهت، انواع اتصال، طول و شعاع به انواع مختلفی تقسیم کرد.
طبقه بندی بر اساس زاویه جهت
همانطور که می‌دانیم، با توجه به جهت سیال خطوط لوله، زانویی را می‌توان به درجات مختلفی تقسیم کرد، مانند 45 درجه، 90 درجه، 180 درجه که رایج‌ترین درجه‌ها هستند. همچنین برخی از خطوط ویژه دارای 60 درجه و 120 درجه نیز هستند.
طبقه بندی زانویی‌ها بر اساس شعاع
یکی از اصلی‌ترین دسته بندی‌ها برای زانویی، طبقه بندی این محصولات بر اساس شعاع آن‌هاست. زانویی لوله از نظر شعاع به دو نوع زانویی شعاع کوتاه و زانویی شعاع بلند تقسیم بندی می‌شود. اگر شعاع با قطر لوله یکسان باشد، به آن زانویی با شعاع کوتاه یا زانویی SR می‌گویند، معمولاً برای خطوط لوله کم فشار و سرعت پایین استفاده می‌شود.
اگر شعاع بزرگتر از قطر لوله، R ≥ 1.5 باشد، آن را زانویی با شعاع بلند (LR Elbow) می‌نامیم که برای خطوط لوله فشار بالا و سرعت جریان بالا اعمال می‌شود. قیمت زانویی شعاع کوتاه نسبت به قیمت زانویی شعاع بلند مقرون به صرفه‌تر است همچنین این زانویی چرخش تیزتری نسبت به زانویی شعاع بلند به لوله می‌دهد.
زانویی 90 درجه
زانویی لوله 90 درجه برای تغییر جهت لوله تا 90 درجه عمل می‌کند که به عنوان زانویی عمودی نیز نامیده می‌شود. این زانویی رایج‌ترین زانویی در تمام سیستم‌های خط لوله است و بیشتر در تمام درجات مختلف زانویی استفاده می‌شود.
زانویی 90 درجه با شعاع بلند
زانویی 90 درجه با شعاع بلند LR بین لوله با طول‌های مختلف نصب می‌شود. این زانویی به تغییر جهت در 90 درجه کمک می‌کند و معمولاً برای اتصال شیلنگ‌ها به پمپ‌ها، تخلیه عرشه و شیر استفاده می‌شود.
زانویی 90 درجه با شعاع کوتاه
زانویی SR 90 درجه همان زانویی لوله است که در بالا ذکر شد اما قطر آن کوتاه‌تر است. بنابراین، این نوع زانویی اغلب در مواقعی استفاده می‌شود که فضا کافی نیست.
زانویی 45 درجه
زانویی لوله بین دو لوله نصب می‌شود تا جهت سیال را تا 45 درجه تغییر دهید. در مقایسه با زانویی 90 درجه، زانویی 45 درجه اصطکاک و فشار کمتری ایجاد می‌کند.
زانویی 45 درجه با شعاع کوتاه
زانویی 45 درجه با شعاع کوتاه معمولاً به مس، پلاستیک، فولاد، چدن و سرب متصل می‌شود و همچنین می‌توان آن را به وسایل ضد زنگ و لاستیکی متصل کرد. این زانویی به طور گسترده‌ای در مواد شیمیایی، مواد غذایی، تاسیسات تامین آب، صنایع الکترونیک، خطوط لوله شیمیایی، باغبانی، تولید کشاورزی، خطوط لوله تجهیزات خورشیدی، خط لوله تهویه مطبوع و سایر زمینه‌ها استفاده می‌شود.
زانویی 45 درجه با شعاع بلند
اگر برای تغییر جهت لوله کشی کف یا دیوار نتوان از زانوی 90 درجه استفاده کرد، در این صورت از زانویی 45 درجه استفاده می‌شود.
زانویی 180 درجه
زانویی 180 درجه به تغییر جهت در 180 درجه کمک می‌کند، زیرا معمولاً منجر به فشار کم می‌شود. زانویی 180 درجه لوله در سیم پیچی‌های حرارتی، مبدل‌های حرارتی و دریچه تانک مورد استفاده قرار می‌گیرد و کاربرد آن به حداقل رسوب و سیستم تلاطم کم محدود می‌شود. این زانویی هم در مدل‌های شعاع کوتاه یا شعاع بلند تولید می‌شود.
طبقه بندی بر اساس انواع اتصال
زانویی‌ها از نظر نوع اتصال به 3 دسته کلی تقسیم می‌شوند:
- زانویی جوشی لب به لب: در زانویی جوشی زانوها به صورت لب به لب جوش داده می‌شوند که این کار باعث استحکام بیشتر جوش شده و کاربری بهتر در دما و فشار بالا دارد.
- زانویی جوشی ساکتی: در این نوع اتصال قطر انتهای زانو از قطر داخل زانو بیشتر است که لوله داخل آن قرار گرفته و از بیرون جوشکاری یا آب بندی می‌شود.
- زانویی رزوه‌ای: در قسمت بیرونی دهانه یک رزوه وجود دارد که برای اتصال به صورت پیچی، به لوله رزوه‌دار ایجاد شده است. از لحاظ مونتاژ و باز و بسته شدن و همچنین تعمیرات زانویی رزوه‌ای گزینه بسیار مناسبی به حساب می‌آید.